Drieluik: NWO-I arbocoördinatoren aan het werk

Marchel Gerbers, arbocoördinator bij ASTRON

Technisch natuurkundige Marchel Gerbers (51) verdiepte zich bij zijn eerdere werkgevers (o.a. Philips en Ericsson) al in levensduur en betrouwbaarheid van producten. Twintig jaar geleden werd hij bij ASTRON binnengehaald om mee te denken over hoe het instituut op een veilige manier telescopen zou kunnen produceren. Marchel: “Het bijzondere van ons instituut is dat wij alle stappen die ons onderzoek mogelijk maken in eigen huis hebben. Van de astronoom die bedenkt wat hij of zij wil meten, de ontwikkelafdeling en instrumentmakerijen die een product daarvoor maken, een operationsgroep die de telescopen bedient en onderhoudt, tot de dataverwerking die data aanlevert waarmee de astronoom gaat werken.”

‘Als enige instituut binnen NWO-I onderkennen wij het risico op slangen- en tekenbeten’

Geen fulltime baan

“Via LOFAR, de grote radiotelescoop die vanuit het hart in Drenthe in verbinding staat met zeven andere landen, rolde ik in het arbo-werk: al in de ontwikkeling moesten we goed nadenken over optimaal veilig werk van de collega die de telescoop installeert of later het onderhoud moet doen. Sinds 2021 ben ik arbocoördinator voor ons instituut. Het is geen fulltime baan. Ik doe het naast mijn werk als groepshoofd van de Technical Support Group, een afdeling die ondersteuning biedt bij het maken van prototypes. Mijn groep beheert ook alle instrumenten en machines van de Innovation and Systems afdeling.”

“De arbo-onderwerpen bij ASTRON zijn breed: dat varieert van kantoorveiligheid tot risico’s bij hijswerk bij de telescopen. Als enige instituut binnen NWO-I onderkennen wij het risico op slangen- en tekenbeten. De natuur om het gebouw is de nummer één slangenhotspot in Nederland. Collega’s werken buiten aan de telescopen of lopen een rondje tijdens de lunch. We waarschuwen elk voorjaar opnieuw.”

Met iemand in gesprek

“Ook krijgt de hoge werkdruk aandacht en we hebben verplichte active bystander trainingen. Daarin leren alle collega’s iemand aan te spreken op onveilig gedrag op de werkplek. Ik vind het heel belangrijk dat we een veilige werkomgeving creëren, zowel bij ons als NWO-I breed. Dus ga met iemand in gesprek, in plaats van dat je bij de koffieautomaat óver een collega zegt dat die onhandig bezig is. Met feedback ontstaat er een uitwisseling die bijdraagt aan prettiger werken.”

Chara Karafantis, medewerker Arbo & Veiligheid bij DIFFER

Chara Karafantis (24) studeerde af in Integrale Veiligheidskunde en kwam in april 2024 in dienst bij DIFFER. Als medewerker Arbo & Veiligheid houdt ze zich bezig met preventie, de Risico-inventarisatie & Evaluatie (RI&E), advies aan de ondernemingsraad en geeft ze basisveiligheidstrainingen. Samen met collega Joost Ketelaars vormt Chara bij DIFFER de afdeling Occupational Health, Safety & Environment.  

Chara zegt dat ze elke dag onder de indruk is van het werk van de DIFFER-collega’s: “Ik weet niks van natuurkunde en chemie, maar er gebeuren hier zoveel coole dingen. Gelukkig is iedereen altijd bereid om mij over het onderzoek te vertellen. Bij DIFFER zijn er veel verschillende disciplines met bijbehorende risico’s. Denk aan straling, lasers, elektriciteit, plasmabronnen, elektromagnetische en hoogmagnetische velden, ionenbundels en chemische stoffen.”

Bewust van risico’s

“Arbo is voor iedereen een belangrijk onderwerp, wat mijn werk afwisselend en makkelijk maakt: als onderzoekers iets aan hun opstelling willen veranderen komen ze naar ons toe. Pas kwam er bij het beschieten van materialen met een ionenbundel meer straling vrij dan verwacht. Dan leggen we het experiment stil en bekijken we samen hoe we verder gaan. We combineerden de RI&E met de zogenaamde Safety Culture Ladder, een objectieve methode om te scoren hoe een organisatie het qua veiligheidscultuur doet. De uitkomsten bevestigden dat onze vaste onderzoekers zich van de risico’s bewust zijn en ernaar handelen, maar dat gastonderzoekers dat nog moeten leren.”

Open dag

Op het moment van het interview heeft DIFFER net een succesvolle open dag voor het publiek achter de rug. Chara: “Er kwamen veel meer bezoekers dan we hadden verwacht, maar we waren goed voorbereid. Veiligheid van personeel en bezoekers, bijvoorbeeld bij de experimenten, was optimaal uitgedacht en gewaarborgd. Uit de evaluatie kwam dat de looproute niet helemaal duidelijk was, waardoor de doorstroom van bezoekers op sommige plekken stokte. Dit gebruiken we in de voorbereiding van de volgende open dag.”

“Wij hebben veel aan het overleg met de andere arbocoördinatoren bij NWO-I en Sjoerd (Wouda, Centrale Arbo- en Milieucoördinator, red). Sjoerd is als continue vraagbaak altijd beschikbaar. De uitwisseling is ook praktisch handig. Als een ander instituut al een procedure heeft geschreven, doen wij daar ons voordeel mee.”

Bram van der Gaag, hoofd arbo bij Nikhef, AMOLF en ARCNL

Op tafel bij Bram staat een zelfgebakken appeltaart. Elk jaar in oktober trakteert hij de collega’s bij Nikhef, want van de bomen in zijn tuin komen veel appels. Bram van der Gaag (62) deed dertig jaar toegepast wetenschappelijk onderzoek bij acht werkgevers (waaronder TNO en KWR).

Bij KWR, een onderzoeksinstituut op het gebied van waterkwaliteit, kwam hij in aanraking met preventiewerk. In 2013 startte hij de avondopleiding Hogere Veiligheidskunde, om in 2017 een harde carrièreswitch te maken: bij Nikhef werd hij adviseur Arbo & Milieu en afdelingshoofd van de arbo-afdelingen van Nikhef, AMOLF en ARCNL. Bram: “Ik wilde een baan waarin ik ook nog zou leren. Uit mijn eerdere werk in grote internationale projecten wist ik waar wetenschappers tegenaan liepen.”

Veiligheidsketen

Bram zette een veiligheidsketen op binnen de drie instituten: “Vijf arbocoördinatoren werken samen aan overlappende onderwerpen. Daarnaast zijn er 24 preventiemedewerkers die (voor 0,1 fte) toezicht houden op specifieke risico’s, zoals bijvoorbeeld het veilig werken met lasers. Ik streef ernaar dat arbo onderdeel wordt van het primaire proces. Als eerder in een traject – bijvoorbeeld bij het ontwikkelen van een project of product – risico’s aangepakt worden, is dat efficiënter en goedkoper dan wanneer je bij een eindcontrole constateert dat dingen over moeten.”

Expertises combineren

Dit sluit aan bij Brams overtuiging dat een dynamische Risico-inventarisatie & Evaluatie (RI&E) voordelen biedt ten opzichte van een organisatiebrede RI&E elke drie jaar: “Als er in het wetenschappelijk proces iets verandert moet je op dat moment de risico’s monitoren. Bij onze drie instituten is aan alle stappen van dit proces een arbo-stap toegevoegd. Daarin combineren we verschillende expertises, naast die van de onderzoeker ook die van de technicus die een opstelling in elkaar moet zetten, en van een engineer, veiligheidskundige en gebouwenbeheerder.

Elke onderzoeksgroep maakt een checklist van risico’s en de collega’s komen zelf met de beste oplossingen. Met dit model kost het in een werkoverleg hooguit tien minuten om arbo te bespreken. Het mooie hiervan is dat iedereen continu praat over veilig gedrag. Er ontstaat een standaard die nieuwe medewerkers – een derde wisselt jaarlijks – meekrijgen. Als veiligheidskundigen kijken we op de achtergrond mee of alles volgens wet- en regelgeving gebeurt.”

Tekst: Anita van Stel  

Nieuwsbrief Inside NWO-I, november 2024
Op de NWO-I website vind je het archief van de nieuwsbrief Inside NWO-I.