Eerste workshop voor technici bij NWO-I een feit

AMOLF-directeur Huib Bakker nam onlangs het initiatief om een aantal workshops te organiseren voor technici van heel NWO-I. Een commissie, waaronder Marco en Patrick, Dico Kruining (AMOLF) en Yetzo de Hoo (NIOZ) werd gevormd en de eerste workshop is inmiddels een feit. Op 21 april jl. was NWO-instituut DIFFER in Eindhoven gastheer voor de eerste, hybride workshop voor NWO-technici met als thema ‘regeltechniek’. Marco was verheugd over de opkomst en sprak in zijn openingswoord uit dat hij hoopt dat dit samenzijn samenwerking zal stimuleren en natuurlijk kennisdeling. Aan Inside NWO-I licht hij toe wat technici voor DIFFER betekenen.

Marco de Baar, instituutsdirecteur DIFFER

Marco: ‘Wij hebben veel technici in dienst bij DIFFER die werken bij de instrumentmakerij, de tekenkamer, of op de ICT-afdeling bij onze computergroepen. Maar zijn er ook technici die onderdeel zijn van de wetenschappelijke afdelingen. Het zijn vaak jonge mensen - oio’s en postdocs - die vaak weer doorgroeien naar een baan in de Eindhovens industrie zoals ASML, verder gaan in de Big Science als ITER (internationaal samenwerkingsproject met als doel de wetenschappelijke en technische haalbaarheid aan te tonen van kernfusie als energiebron op aarde, red.) of binnen DIFFER groepsleider worden. Het wetenschappelijk terrein binnen NWO-I is heel divers, terwijl de kerncompetenties van de technici instituutsbreed zijn. Daar zit een unieke kans waarop instituten kunnen samenwerken. Zo is Nikhef bezig met de Einstein Telescope, een zeer ingewikkelde constructie waarvoor regeltechnologie en systeemengineering nodig is. Op dat vlak kan DIFFER met Nikhef samenwerken en kennis uitwisselen. Die samenwerking opzoeken, dat is de belangrijkste motor achter het organiseren van deze NWO-I-brede workshops voor technici.’

Patrick Werneke, hoofd Mechanische Technologie bij Nikhef

Patrick vertelt dat Nikhef drie technische afdelingen heeft: zijn eigen afdeling Mechanische Technologie, Elektronische Technologie onder leiding van Ruud Kluit en Ronald Starink leidt de afdeling Computer Technologie. Zelf heeft Patrick vliegtuigbouwkunde gestudeerd en deed hij een master in Bedrijfskunde. De achtergronden van de technici binnen Nikhef zijn volgens hem heel divers. ‘We hebben collega’s uit de werktuigbouwkunde, vliegtuigbouwkunde, technische natuurkunde en fijnmechanische techniek. Ook komen veel collega’s van de instrumentmakerschool van het LiS en ROC. Iedere achtergrond heeft zijn eigen specialiteit; zo zijn de HBO’ers heel praktisch ingesteld. De MBO’ers zijn weer heel handig met hun handen en dat heeft een instrumentmaker nodig. Alles dat ontworpen moet worden, maken we in principe hier op het instituut.’

Bij elkaar naar binnen lopen

Nikhef is gevestigd op het Amsterdam Science Park en de NWO-instituten CWI, AMOLF en ARCNL, en de UvA zitten letterlijk om de hoek. ‘Bij AMOLF en de UvA lopen we vaak binnen, en andersom. Vooral als je wat van elkaar nodig hebt. Het tekensysteem waar DIFFER op overgaat, hebben wij al en die kennis delen we graag. ASTRON werkt ook met dit systeem en samen bespreek je dan hoe je problemen kunt oplossen. En ook al is Nederland een klein land, dan is Leiden (waar SRON is gevestigd, red.) wel wat verder weg. Dan is het prettig dat een aantal instituten erg dichtbij zit.’

Verjongingsslag en uitdagende projecten

Al sinds 1993 zit Patrick bij het Nikhef. ‘Er gaan nu heel veel Nikhef’ers met pensioen en we krijgen er veel jonge nieuwe mensen bij. Toch blijft het moeilijk om goede, ervaren mensen te vinden.’ Als hij er al zo lang zit, heeft hij het vast naar zijn zin. En dat beaamt Patrick: ‘Bij KM3NeT werk je onder water, bij ATLAS vele meters onder de grond en in de omgeving van de Einstein Telescope zitten we in een vacuüm met een hele koude temperatuur. Elk project hier is anders en dat maakt het uniek om hier te werken. En je hebt altijd een leuk verhaal om thuis te vertellen. Tegenwoordig kent iedereen CERN!’ Patrick vertelt verder over zijn afdeling die 31 medewerkers telt. De ene helft is instrumentmaker, de andere helft engineer. Ze maken op de computer ontwerpen, construeren en rekenen. Uit die ontwerpen komen tekeningen en vervolgens worden onderdelen gemaakt en gebouwd. Vroeger hadden we vooral werk voor CERN, maar nu komen er steeds meer projecten bij. Onze hoeveelheid mankracht is vast en komt voort uit het missiebudget van het instituut. Maar vaak is er een hoge tijdsdruk. De afgelopen jaren heeft de LHC (de deeltjesversneller Large Hadron Collider bij CERN, red.) stil gelegen en hebben Nikhef-technici voor de LHCb en ALICE (experimenten die diep onder de grond liggen als onderdeel van het LHC, red.) mede nieuwe detectoren gemaakt en geïnstalleerd. Deze week gaat de LHC weer van start. Ons werk lijkt simpel, maar is heel gecompliceerd. Je bouwt bijvoorbeeld een prototype, vervolgens ga je deze installeren en dan past het niet… Je gaat zo’n apparaat niet een tweede keer maken. Dan is de instrumentmaker aan zet om het probleem op te lossen. Daarvoor is veel kennis en kunde nodig, vooral om de kwaliteit hoog te houden.’

‘Dat is de kern van netwerken: dat je binnen NWO-I iemand kunt vinden die jou kan helpen met je probleem.’

Belang van workshops voor technici

De verhalen van Marco en Patrick laten zien hoe divers het werk van technici is binnen een instituut, laat staan tussen de verschillende instituten. Maar dat die overlap er ook zeker is. Wanneer technici de NWO-I-workshops gaan bezoeken is dat een goede aanzet om kennis met elkaar te delen. ‘Ga dan juist luisteren naar een onderwerp waar je geen verstand van hebt. Je weet nooit wat je eruit haalt. Of je leert wat tijdens een rondleiding op de technische afdeling van een ander instituut. Het is gewoon heel leuk. Je komt nieuwe mensen met allerlei achtergronden tegen, je schrijft een naam op. Misschien heb je die naam nu niet nodig, maar wie weet over een jaar wel’, aldus Patrick. ‘En ik spreek uit ervaring, want de technische hoofden van de instituten doen al jaren aan kennisdeling door elkaars instituten te bezoeken. Zo leg je veel nieuwe contacten en pak je ook makkelijker de telefoon om iemand wat te vragen. En dat is de kern van netwerken: dat je binnen NWO-I iemand kunt vinden die jou kan helpen met je probleem.’

Nieuwbouw

Tot slot vertelt Patrick nog even iets over de nieuwbouw waar Nikhef nu volop in zit. ‘Wij zitten al in een nieuw gedeelte van het gebouw. Voorheen zaten de engineers en instrumentmakers apart. Nu hebben we alle kantoren bij elkaar zitten. En de verdeling is ook beter, op basis van projecten. Sommige instrumentmakers zitten nu samen met engineers op dezelfde kamer om de communicatie te verbeteren. Ook de werkplaats is opnieuw ingedeeld; het zit logistiek nu wat beter in elkaar. En wat mij betreft zitten wij in het mooiste gedeelte van het gebouw; we hebben grote stalen deuren met veel glas en licht. En vlakbij het centrale plein, voor bijeenkomsten of gewoon een kopje koffie met een collega.’

Voorbeelden van technisch werk bij Nikhef

Productie van meetapparatuur voor KM3NeT
Patrick noemt het onderzoeksproject KM3NeT, in samenwerking met NIOZ, als voorbeeld waarbij meetapparatuur in de vorm van detectorbollen aan lijnen voor neutrinodetector KM3NeT naar 2400 meter diep wordt afgezonken in de Middellandse Zee bij Toulon. ‘Wij maakten op het Nikhef eerst de prototypes en vervolgens moesten er 500 van die bollen komen. De productie van bepaalde onderdelen hebben we uitbesteed, dat is repeterend werk. Maar de rest van het ‘maken’ is echt te complex om elders te beleggen. Het is uniek handwerk dat je niet gewoon ergens kunt kopen. Ook de kwaliteitscontrole doen we zelf.’

Technisch werk bij CERN
Nikhef is onderdeel van de internationale collaboratie CERN in Zwitserland, waar de deeltjesversneller Large Hadron Collider (LHC) diep onder de grond is gebouwd. Patrick: ‘Veel Nikhef-technici gaan er naartoe. Vanaf 2006 heb ik er zelf 2,5 jaar gezeten als projectengineer bij ATLAS, een van de experimenten bij het LHC waar Nikhef bij betrokken is. De detectoren moesten afgebouwd en geïnstalleerd worden. Dan is het handig om daar een periode te gaan wonen. Maar ik heb ook veel collega’s die elke week op en neer reizen naar CERN, dat is best zwaar. Vooral als je een gezin hebt.’

Voorbereidingen voor de Einstein Telescope
Medio april jl. werd bekend dat het kabinet plannen omarmt voor de Einstein Telescope in grensregio Zuid-Limburg, een toekomstig ondergronds observatorium voor het meten van zwaartekrachtsgolven. Nikhef is hier nauw bij betrokken, vertelt Patrick. ‘De filmpjes die gemaakt zijn voor de projectvoorstellen, publicaties en die gebruikt worden in de media (Nikhef-directeur Stan Bentvelsen was op 17 mei nog bij RTL XL-Late Night om de plannen toe te lichten, red.), worden door onze technici gemaakt. Collega Marco Kraan, mechanical engineer, is daar heel goed in. En we maken ook mini-testopstellingen. Eric Hennes, natuurkundige binnen de afdeling, verkoopt zelfs simpele versies van die testopstellingen.’ Een ander voorbeeld dat Patrick binnen dit project noemt is de ETpathfinder. De Einstein Telescope moet straks veel nauwkeuriger worden dan de bestaande zwaartekrachtsgolfobservatoria. Hiervoor zijn nieuwe en betere technologieën nodig, die voor een deel nog ontwikkeld moeten worden. Hiervoor is de ETpathfinder ingericht, een speciaal R&D-lab in Maastricht. Nikhef-technici zijn daar ook nauw bij betrokken. ‘Een aantal van onze technici gaan er één week per maand heen om een ontwikkelopstelling en technologie te ontwikkelen’, aldus Patrick.

Tekst: Melissa Vianen
Nieuwsbrief Inside NWO-I, juni 2022
Op de NWO-I website vind je het archief van de nieuwsbrief Inside NWO-I.