Nieuwe directeur ASTRON legt het spoor voor de komende decennia

Je verhuisde van het tropische Hawaï naar het noorden van Nederland. Valt de kou je tegen?

"Niet echt, nee. Ik voel me ongelofelijk welkom en gewenst. En de ASTRON-cultuur lijkt op die van het East Asian Observatory, waar ik tot nu toe werkte. Dat is geen toeval. ASTRON droeg in de jaren zeventig bij aan ideeën voor het ontwikkelen van de telescoop en er werkt nogal wat Nederlands personeel. Daarom zijn de waarden van ASTRON ten zeerste verweven met die van het East Asian Observatory en gaven ook vorm aan mijn eigen opvattingen. En wat betreft het weer: na een hele winter op de Zuidpool, vind ik het Nederlandse weer best aangenaam."

"Een ruimtestation is beter bereikbaar dan de Zuidpool tijdens de Antarctische winter."

Je zette als eerste Australische vrouw voet op de Zuidpool en bent een van de weinige mensen die er overwinterde. Hoe ben je daar terechtgekomen en hoe heb je het ervaren?

"Ik kreeg de mogelijkheid om naar Antarctica te gaan voor mijn masterscriptie over astrofysica. Ik was nog erg jong, net twintig. Ze zochten iemand voor het bouwen van een instrument om de geschiktheid van een submillimetertelescoop voor de Zuidpool te testen. Misschien kozen ze mij, omdat ik tijdens mijn kinderjaren in de Australische bush een praktische instelling ontwikkelde. Je moet probleemoplossend leren denken en dilemma's een voor een oplossen. Dat had ik van nature al in me, denk ik. En dat komt zeker goed van pas bij het bouwen van gekke instrumenten zoals submillimetertelescopen onder zulke extreme omstandigheden.
Het leek me een geweldige kans, dus ik heb ja gezegd. En zo ben ik ook in de astrofysica beland. Ik raakte aan het vak verknocht. Later heb ik nog eens dertien maanden op de Zuidpool gewerkt voor mijn dissertatieonderzoek en om een hele telescoop te bouwen. Dat was een interessante ervaring, want een ruimtestation is beter bereikbaar dan de Zuidpool tijdens de Antarctische winter."

Je vertelde net dat de typische ASTRON-cultuur lijkt op die van het East Asian Observatory. Hoe zou je die omschrijven, en welke rol ga je daarbinnen vervullen?

"ASTRON voelt als familie, net als het East Asian Observatory; heel behulpzaam en erg hecht. Ik ben er van overtuigd dat de wetenschap vanzelf op z'n pootjes terecht komt zolang je maar goed voor de medewerkers zorgt. Ik heb hier legio getalenteerde mensen ontmoet en er is zo veel liefde en trots voor het vak en voor de wetenschap, en ook voor de instrumentatie. Het is mijn taak om te zorgen dat mensen iedere dag weer graag naar hun werk gaan en dat ze kunnen doen waar ze voor komen. En focus en visie bieden, natuurlijk.
Maar ik ben hier niet om de Nederlandse astronomie een nieuwe weg op te dringen. Op dit moment bestaan er al diverse geweldige mogelijkheden die ik verder wil onderzoeken en waar ik optimaal gebruik van wil maken.’

Waar komt de nadruk te liggen? Welke kansen en uitdagingen zie je voor ASTRON?

"Ik ken geen ander land dat zo'n diepgaande en diverse bijdrage heeft geleverd aan de astronomie als Nederland. Ik ga ervoor zorgen dat dit niet alleen op de korte maar ook op de lange termijn zo blijft. Ik wil een spoor leggen waarop de Nederlandse trein de komende decennia verder kan rijden. Tegenwoordig worden telescopen steeds vaker wereldwijd gemeenschappelijk bezit, zoals de Square Kilometre Array (SKA). De vraag is nu hoe je een voorhoederol kunt blijven spelen als kleine partner in dergelijke wereldomspannende initiatieven? Dat is de echte uitdaging. Dankzij al het talent en de toewijding die ik heb gezien, weet ik zeker dat we een oplossing zullen vinden.
Ik denk dat de hernieuwde LOFAR-telescoop enorm spannende kansen biedt voor de korte termijn. Hiermee kunnen we een unieke glimp van het universum opvangen. Met de LOFAR-telescoop kan dit sneller, diepgaander en in meer detail dan ooit. Hoe meer we waarnemen, hoe meer kans dat we op iets onverwachts zullen stuiten. Een kans van een heel ander kaliber is het bundelen van onze krachten met verschillende instituten en universiteiten, bijvoorbeeld voor dataverwerking. Iedereen verzamelt momenteel krankzinnige hoeveelheden data en daarom hebben we allemaal opslagruimte en verwerkingscapaciteit nodig. Naar mijn idee heeft Nederland al een perfecte basis voor samenwerking gelegd, in tegen stelling tot andere landen."

"Wat mij betreft gaat het om het scheppen van een werkomgeving waar verschillende opvattingen welkom zijn. Dan volgt diversiteit vanzelf."

Je bent zeer betrokken bij het scheppen van een inclusieve werkomgeving. Heeft dat iets te maken met je eigen ervaringen als vrouw in een sterk door mannen gedomineerde tak van wetenschap?

"Jazeker. Ik wil voorkomen dat anderen dezelfde beroerde behandeling ervaren en aan hogere prestatie-eisen moeten voldoen, zoals ik als vrouw in de sterrenkunde ondervond, en waarvan we nu weten dat alle ondervertegenwoordigde groepen dit meemaken. Gelukkig waren er tijdens mijn carrière een paar geweldige mensen die me vooruit hielpen. Zonder hen zou ik nu deel uitmaken van de 95 procent vrouwen die we verliezen voordat ze leidende posities binnen de astronomie kunnen bereiken. Voor mij draait alles nu in de eerste plaats om het begrip 'inclusie'. Als je kandidaten met een diverse achtergrond op je instituut binnenhaalt, waar ze zich vervolgens niet welkom en geïsoleerd voelen, dan vertrekken ze weer. Zo lossen we niets op en wordt het probleem alleen maar groter. Wat mij betreft gaat het dus om het scheppen van een werkomgeving waar verschillende opvattingen welkom zijn. Dan volgt diversiteit vanzelf."

Je reist de hele wereld af voor je carrière. Kom je nog wel een beetje aan je persoonlijke leven en familie en vrienden toe?

"Dat is een hele goede vraag! Zodra ik het antwoord weet, ben je de eerste die het hoort. Gelukkig hechten Nederlanders veel belang aan een goede werk-privébalans. Dat was eigenlijk ook een van de redenen om hiernaartoe te komen. Ik vind het geweldig om nieuwe mensen te leren kennen, te reizen en de halve wereld hier tegen te komen. Ik ren graag en ik ben blues- en jazzzangeres geweest. Het zou heerlijk zijn om daar weer tijd voor te kunnen maken. Ik verheug me er in ieder geval nu al op."

Wie is Jessica Dempsey?

Jessica Tui Dempsey (1978) studeerde zowel theater- en filmwetenschap als astrofysica aan de University of New South Wales in Sydney, Australië. Toen ze begin twintig was, maakte ze carrière als actrice. Toch verloor ze haar hart niet aan de bühne maar, tijdens haar onderzoeksstage op Antarctica, aan telescopen.
Dempsey was sinds 2007 als onderzoeker wetenschappelijke instrumentatie verbonden aan het East Asian Observatory in Hawaï en maakte carrière als hoofd bedrijfsvoering en uiteindelijk als adjunct-directeur. Zij werd na een internationale wervingscampagne op 1 mei 2022 benoemd tot directeur van het NWO-instituut ASTRON.

Tekst: Mariette Huisjes
Nieuwsbrief Inside NWO-I, juni 2022
Op de NWO-I website vind je het archief van de nieuwsbrief Inside NWO-I.