ARCNL viert eerste decennium en staat als een huis

ARCNL startte in 2014 met de gewaagde publiek-private samenwerking met ASML, innovatieleider in de halfgeleiderindustrie. Toenmalig directeur Joost Frenken kreeg personeelsnummer 1. Tien jaar later heeft ARCNL honderd werknemers en elf onderzoeksgroepen.
Instituutsmanager Marjan Fretz en directeur Wim van der Zande vertellen over toekomstige groei en dynamisering: "We sluiten samenwerking met andere bedrijven niet uit". 

De start van ARCNL

ARCNL kwam uit het brein van Bart Noordam, in 2013 vicepresident research bij ASML. ASML koos uit vier voorstellen voor het Amsterdamse van AMOLF, UvA en VU. ARCNL werd opgericht voor nieuwsgierigheidsgedreven natuurkundig onderzoek naar verschijnselen die van essentieel belang zijn voor toekomstige generaties lithografietechnologie, waarmee de kleinste details in computer- en geheugenchips naar de nanoschaal worden gebracht. Of specifieker: de fysica van het genereren van extreem ultraviolet licht, geavanceerde laserfysica en nieuwe methodes voor metrologie en microscopie, en het gedrag van dunne lagen, oppervlakken en grensvlakken van materialen in lithografiemachines.

Samenwerking uitvinden

ASML legde de helft van de basiskosten op tafel en ARCNL startte als afdeling van AMOLF, met de afspraak dat het instituut bij voldoende groei zou loskoppelen. In september 2015 knipten Huib Bakker (directeur AMOLF) en Joost Frenken die navelstreng door. "Dat begin van ARCNL was helemaal niet makkelijk", blikte Joost in 2022 terug. Joost: "Van twee kanten moesten ARCNL en ASML de samenwerking uitvinden, want er waren cultuurverschillen en andere verwachtingen. Een deel van ons onderzoek matchte niet met de plannen van ASML. In 2018 spraken we af onze onderzoeksplannen op jaarbasis af te stemmen op de roadmaps van ASML."

Rustig vaarwater

Wim van der Zande, directeur sinds 2022, en ervoor acht jaar Director of Research bij ASML, zegt dat ASML en ARCNL elkaars kracht hebben leren waarderen. Wim: "Nu staat ons instituut als een huis. Naast het werk voor ASML en de wetenschap spannen we ons in om een verantwoordelijk instituut te zijn, met aandacht voor Open Access, diversiteit & inclusie, en wetenschappelijke integriteit. ARCNL is namens NWO ook penvoerder voor het programma voor Semiconductor Equipment Manufacturing binnen HTSM TKI, dat als doel heeft een nationale duurzame strategie voor de halfgeleiderindustrie te ontwikkelen".
Marjan Fretz, al tien jaar instituutsmanager ARCNL, veronderstelde dat ARCNL met honderd medewerkers in rustig vaarwater was beland. "Vervolgens startte het gesprek over hoe we dynamisch en toekomstbestendig zouden kunnen blijven."

Kwaliteit

Wim: "Voor het eerst vliegt een groepsleider uit. Stefan Witte wordt hoogleraar aan de TU Delft. ASML kan hem daar ook vinden. Zijn stap omhoog is een compliment voor onze kwaliteit. Na zijn vertrek zetten wij in op een ander focusgebied".
Marjan vertelt dat ARCNL drie groepsleiders gaat werven, in eerste instantie voor 'women only': "In die werving proberen we mensen te inspireren met de bredere activiteiten van ons instituut."

Tijdwinst

De meeste publiek-private samenwerkingen stoppen na tien jaar, vaak omdat de financiering ophoudt. Het samenwerkingsverband UvA, VU, ARCNL met ASML is daarop een positieve uitzondering. Volgens Wim is ASML misschien wel het enige bedrijf in Nederland dat de financiële middelen heeft om te zoeken naar 'je weet nooit', zonder dat daarvoor al een toepassing in beeld is. "De omvang van ASML en andere hightech bedrijven is inmiddels dusdanig", zegt hij, "dat tussen de oplevering van een uitvinding en de toepassing in de productie veel jaren verstrijken".
Marjan zegt dat de gezamenlijke focus van ARCNL tijdwinst oplevert in de vergelijking met onderzoek bij universiteiten: "Ons pad is heel duidelijk. Een toepassing komt door onze samenwerking eerder tot stand."

Over tien jaar

Op de vraag waar ARCNL over tien jaar wil zijn komt het antwoord van beiden snel: "Dan zijn we een instituut met 150 mensen, met groepen in nieuwe richtingen en naast ASML andere samenwerkingspartners. Dat laatste is een ferme stap, want onze groepsleiders functioneren nu optimaal in de connectie met ASML, maar er is dus ruimte voor discussie over de strategie. In 2034 zijn we een gerenommeerd onderzoeksinstituut dat op een efficiënte manier prachtige natuur- en scheikunde tot stand brengt, die voor de maatschappij herkenbaar is".

Tekst: Anita van Stel
Nieuwsbrief Inside NWO-I, september 2024
Op de NWO-I website vind je het archief van de nieuwsbrief Inside NWO-I.