Na de gedragscode nu bewustwording van wetenschappelijke integriteit

Als opvolger van Catrien Bijleveld kreeg Van der Laan als directeur a.i. van NSCR twee jaar geleden 'wetenschappelijke integriteit' (WI) op zijn bord. Het was een van zijn taken in de portefeuilleverdeling tussen de instituutsdirecteuren. Bijleveld had in 2018 al bijgedragen aan het tot stand komen van de Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit. "Ik had op dat moment geen speciale expertise rondom wetenschappelijke integriteit, maar ik vond het wel meteen een heel belangrijk onderwerp", vertelt Van der Laan. Het Directeurenoverleg (DO) onderschreef dat er meer aandacht voor wetenschappelijke integriteit moest komen.

Vangnet

NWO-I besloot voor de institutenorganisatie – naast de regelingen van NWO - een aparte klachtenregeling te formuleren, voor (vermeende) schending van de wetenschappelijke integriteit door medewerkers van NWO-I. Tegelijkertijd werd een meldpunt ingesteld, waar een medewerker een vermeende schending kan voorleggen aan een nieuw aangestelde vertrouwenspersonen wetenschappelijke integriteit. Van der Laan: "Bert Warmelink, secretaris van het DO, verdient veel lof voor zijn trekkersrol. Het was mooi dat we het vangnet in 2020 voor elkaar hadden".

Meer aandacht voor begeleiding

De naleving van de gedragscode wetenschappelijke integriteit hangt volgens Van der Laan samen met een veilige werkomgeving. Bij instituten is de instroom van jonge onderzoekers doorgaans aanzienlijk. Zij komen in groepen terecht met andere onderzoekers, waarin specifieke normen, waarden en afspraken gelden, die als cultuur van een omgeving 'waar' worden. Kun je daarin kleine en grote misstanden bespreken, is de vraag. Daarbij komt dat jonge promovendi ten opzichte van hun begeleider een afhankelijkheidsrelatie hebben. Van der Laan: "Als je je ontwikkelt tot wetenschapper loop je tegen van alles aan: rangen en standen, status, verschillende gewoontes, bijvoorbeeld bij het publiceren van onderzoeksresultaten. Dat kan leiden tot lastige kwesties. Het aantal incidenten blijft gelukkig beperkt, maar als ze voorkomen hebben ze veel impact. Begeleiders hebben een cruciale rol als het gaat om het scheppen van een veilige omgeving. Ik constateer dat gerespecteerde begeleiders bij NSCR verschillende stijlen van begeleiding en andere opvattingen hebben, mogelijk ook over bijvoorbeeld auteurschap. Daarom pleit ik voor meer aandacht voor begeleiding, bij NSCR en binnen de andere NWO-instituten, om ervoor te zorgen dat we qua ideeën over wetenschappelijk integer gedrag on the same page terechtkomen. Daar hoort ook bij dat begeleiders hierover met elkaar in gesprek gaan."

Bewustwording

Alles staat of valt met brede bewustwording van wat integer gedrag is, zegt Van der Laan. Om daarmee schendingen van wetenschappelijke integriteit te voorkomen. Als er toch iets misgaat, zijn er de klachtenregeling, het meldpunt en de vertrouwenspersonen. Van der Laan heeft tijdens zijn lange loopbaan zijdelings te maken gehad met schendingen die tot een melding leidden. Hij zag dat deze meldingen altijd meer verliezers dan winnaars opleverden. Van der Laan: "De afwikkeling van een case bij NSCR – langer geleden – is niet goed gelopen. Het maakte me duidelijk dat collega's op de hoogte moeten zijn van de consequenties, voordat ze besluiten een schending aan te kaarten. Voorafgaand aan een melding is er meestal al veel gebeurd. Dat gaat niet steeds goed, met soms al onherstelbare schade voor betrokkenen tot gevolg. Hoe zorgvuldig de procedure ook verloopt, voorop moet staan dat sprake is van een sfeer waarin integriteitskwesties vrijelijk, vertrouwelijk en zonder angst voor repercussies kunnen worden aangekaart. Ik raad iedereen aan vooraf na te denken over alternatieven, zoals het in vertrouwen nemen van een peer of mediation door collega’s die je vertrouwt".
Van der Laan juicht van harte toe dat NWO-I recent gestart is met een campagne voor meer bewustwording over wetenschappelijke integriteit.

Aan de bel

Van der Laan: "Bij NSCR zijn net tien nieuwe promovendi binnen, in groepen met verschillende onderwerpen en begeleidingsstijlen. Promovendi zijn doorgaans behoorlijk mondig. Eens in de zoveel tijd zit ik aan bij het promovendi-overleg. Ik herhaal dan dat ze vroegtijdig aan de bel moeten trekken als ze het idee hebben dat iets niet botert. En dan niet meteen bij het meldpunt Wetenschappelijke integriteit, maar bij onze PhD-coördinator".

Meer weten over de gedragscode wetenschappelijke integriteit

Op de NWO-I website is een pagina ingericht over de klachtenregeling wetenschappelijke integriteit bij de NWO-instituten.

Over Peter van der Laan

Peter van der Laan (1954) – sinds 2019 directeur a.i. NSCR, werkt twintig jaar bij NSCR. Twee dagen per week is hij bijzonder hoogleraar bij de Vrije Universiteit, faculteit der Rechtsgeleerdheid, op de leerstoel Reclassering. Orthopedagoog Van der Laan promoveerde in 1991 op 'Experimenteren met alternatieve sancties voor jeugdigen'. Hij deed recent onderzoek naar JeugdzorgPlus instellingen (2020) en Geweld in gesloten (Justitiële) Jeugdinrichtingen (2019).

Tekst: Anita van Stel
Inside NWO-I, juni 2021