Wetsvoorstel screening kennisveiligheid: wat moet je weten?
Minister Bruins van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) diende op 7 april het wetsvoorstel 'screening kennisveiligheid' in voor internetconsultatie.
NWO-I doet mee aan deze consultatie en werkt momenteel aan een uitgebreide reactie op het wetsvoorstel. In dit artikel vertellen we je wat je alvast moet weten over deze wet in voorbereiding.
Daarnaast organiseert NWO-I op 6 en 12 juni 2025 een online informatiesessie over de internetconsultatie.
Kennisveiligheid
Er is steeds meer aandacht voor kennisveiligheid, waaronder voor het voorkomen van ongewenste kennisoverdracht. De Nederlandse veiligheidsdiensten zien dat buitenlandse statelijke actoren, zoals buitenlandse inlichtingendiensten, pogingen doen om in Nederland kennis te vergaren. Deze kennis kunnen zij vervolgens inzetten voor militaire doeleinden of om een strategische machtspositie te bemachtigen. Dit zet de nationale veiligheid van Nederland onder druk.
Om dit te voorkomen, werken de Nederlandse overheid en de kennisinstellingen samen aan kennisveiligheidsbeleid. De Nationale Leidraad Kennisveiligheid uit 2022 zet de aanpak kennisveiligheid uiteen. Een van de aanbevelingen in de Leidraad is een 'toetsingskader [voor] personen die toegang willen tot kennisgebieden met een hoog risico voor de nationale veiligheid'.
Het wetsvoorstel dat nu voorligt, is hierop gebaseerd.
Wat staat er in het wetsvoorstel? Als deze wet wordt aangenomen, wat betekent dit dan voor jou, voor NWO-I en voor onderzoek in Nederland? En hoe ziet de weg ernaartoe eruit?
Wat houdt de voorgestelde screeningsplicht in?
Het wetsvoorstel stelt een achtergrondtoets (screening) verplicht voor iedereen die toegang wil krijgen tot sensitieve technologieën bij Nederlandse kennisinstellingen voor werk en studie. Het gaat om mensen die onderzoek gaan doen, onderwijs geven, technisch ondersteunende werkzaamheden verrichten of gaan studeren. Voordat zij toegang krijgen tot een onderdeel van de kennisinstelling waar sensitieve technologie aanwezig is, zouden zij verplicht zijn om een screening aan te vragen bij de screeningsautoriteit (die onderdeel is van de overheid). Zij moeten van hen een besluit van 'geen bezwaar ontvangen. De wet zou van toepassing zijn op de in de wet genoemde kennisinstellingen. Dit zijn, naast de NWO-instituten, onder andere de universiteiten, academisch-medische centra, hogescholen en verschillende andere onderzoeksinstituten.
De voorgestelde screeningsplicht geldt niet voor mensen die al bij een organisatieonderdeel werken of studeren en dus al toegang hebben tot sensitieve technologieën. Alleen als je nieuwe toegang krijgt, bijvoorbeeld omdat je verandert van organisatieonderdeel of aan de slag gaat bij een andere kennisinstelling in Nederland, zou het kunnen dat je verplicht bent om een screening aan te vragen. Ook als je de overstap maakt van studeren naar werken wordt de screening van toepassing. Als je meermaals wisselt van organisatie of organisatieonderdeel hoef je niet elke keer gescreend te worden; een screeningsbesluit blijft geldig, mits het gaat om toegang tot dezelfde sensitieve technologie.
Sensitieve technologieën
Wat wordt bedoeld met sensitieve technologieën? In een bijlage bij het wetsvoorstel is een lijst met de sensitieve technologieën opgenomen die onder de wet zouden gaan vallen. Het gaat om 21 brede categorieën en subcategorieën van technologieën met militaire toepassingen en strategische relevantie. Denk hierbij aan kunstmatige intelligentie (AI), biotechnologie, energietechnologie, geavanceerde materialen, halfgeleidertechnologieën, kwantumtechnologie, ruimtevaarttechnologie en sensortechnologie.
Wat betekent de voorgestelde wet voor de NWO-instituten?
Bij de NWO-instituten wordt veel fundamenteel onderzoek gedaan. De screeningsplicht is niet van toepassing op fundamenteel onderzoek, tenzij er voorziene sensitieve toepassingen zijn. Kennisinstellingen zullen met behulp van een beoordelingskader vaststellen waar binnen hun instelling de screeningsplicht wel en niet van toepassing is. Dit beoordelingskader wordt vastgesteld door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en is op dit moment nog niet bekend. We kunnen daarom nog niet met zekerheid vaststellen waar binnen de NWO-instituten de screeningsplicht van toepassing zou zijn.
Eerste reflectie NWO-I
Vanuit NWO-I zijn er bedenkingen bij de voorgestelde wet. Het voorkomen van ongewenste kennisoverdracht is belangrijk, maar een screening zou invloed hebben op de open onderzoekscultuur waar wij waarde aan hechten. Ook zijn er zorgen over de negatieve invloed op de aantrekkelijkheid van het onderzoeksklimaat in Nederland en de Nederlandse kennisinstellingen.
Bovendien zijn er twijfels over de uitvoerbaarheid van de wet. Denk ook aan de kosten en de proportionaliteit van het screenen.
Vooruitblik
Op dit moment is de wet nog een voorstel. Het voorstel is 7 april 2025 gepubliceerd voor internetconsultatie en staat open tot en met 30 juni 2025. Dit is een publieke consultatie, wat betekent dat iedereen kennis kan nemen van het wetsvoorstel en erop kan reageren. De kennisinstellingen in Nederland, waaronder NWO-I, bereiden reacties op het voorstel voor. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zal reageren op de input die in de consultatie wordt opgehaald en kan het wetsvoorstel nog aanpassen. Daarna gaat de wet voor advies naar de Raad van State en zal erover gestemd worden in de Tweede en Eerste Kamer. Als het parlement instemt, dan is het de bedoeling dat de wet zo snel mogelijk ingevoerd wordt. Het streven hiervoor is medio 2027.
Vragen?
Heb jij vragen over het wetsvoorstel screening kennisveiligheid? Praat met je lokale contactpersoon kennisveiligheid. Ook kun je terecht bij Ella Bosch, beleidsadviseur bureau NWO-I.
Wil je meepraten en meedenken over wat deze wet voor ons zou betekenen? Kom naar een van de online informatiesessies op vrijdag 6 juni van 16.00 tot 17.00 uur of donderdag 12 juni van 9.00 tot 10.00 uur.
Tekst: Ella Bosch
Nieuwsbrief Inside NWO-I, mei 2025
Op de NWO-I website vind je het archief van de nieuwsbrief Inside NWO-I.