Nieuws

Wetenschappers hebben voor het eerst zwaartekrachtgolven – rimpelingen in de ruimtetijd – én licht opgevangen van de spectaculaire botsing van twee neutronensterren. Neutronensterren zijn de kleine, ultracompacte overblijfselen van zware sterren die zijn ontploft in een supernova-explosie. De ontdekking is gedaan door de twee detectoren van het Laser Interferometer Gravitational-wave Observatory (LIGO) in de Verenigde Staten, de Virgo-detector in Europa en ongeveer zeventig telescopen op aarde en in de ruimte.

Astronomen hebben met een groot arsenaal aan telescopen voor het eerst elektromagnetische waarnemingen kunnen doen aan een bron van zwaartekrachtgolven. Het gaat om de samensmelting van twee neutronensterren, waarvan de zwaartekrachtgolven op 17 augustus 2017 zijn opgevangen door de LIGO-detectoren in de Verenigde Staten en de Virgo-detector in Europa.

De Nobelprijs voor Natuurkunde 2017 is zojuist voor de ene helft toegekend aan Rainer Weiss, en voor de andere helft gezamenlijk aan Barry C. Barish en Kip S. Thorne, alle drie van de LIGO-Virgo collaboration, voor ‘hun doorslaggevende bijdragen aan de LIGO-detector en de detectie van zwaartekrachtgolven’.

De Virgo Collaboration en de LIGO Scientific Collaboration hebben met drie detectoren een eerste gezamenlijke ontdekking gedaan van zwaartekrachtgolven. Het resultaat benadrukt het wetenschappelijk potentieel van een wereldwijd netwerk van zwaartekrachtgolfdetectoren, dat een betere lokalisatie van de bron oplevert en inzicht verschaft in de polarisatie van zwaartekrachtgolven.

Mechanische metamaterialen blijken nog meer verrassingen in petto te hebben bovenop hun ongebruikelijke eigenschappen zoals vormtransformatie en programmeerbaarheid. Als de materialen een slag groter zijn, gelden er nieuwe spelregels. Dit ontdekten onderzoekers van AMOLF en collega’s van de Universiteit Leiden en de Universiteit van Amsterdam (UvA). Ze publiceren hun bevindingen op 25 september in Nature Physics.

Vibraties, zoals van een brug, een gitaarsnaar of een stemvork, gedragen zich als golven; ze zwaaien op en neer. Maar de quantummechanica voorspelt dat deze beweging eigenlijk bestaat uit hele kleine discrete pakketjes energie, fononen genaamd. Een team van onderzoekers van de TU Delft en de Universiteit van Wenen heeft een nieuw niveau van quantum-controle over deze vibraties gedemonstreerd, waarbij ze gebruik maken van laserpulsen. Ze creëren individuele fonon-excitaties en kunnen hun fundamentele deeltjeskarakter bevestigen; dit door een bekende test uit de quantum-optica aan te passen. Ze presenteren hun resultaten op donderdag 21 september in de online-editie van Science.

Het Bestuur van het domein Exacte en Natuurwetenschappen (ENW) van NWO heeft vijf aanvragen in de Natuurkunde Projectruimte gehonoreerd. De Projectruimte maakt kleinschalige projecten mogelijk voor fundamenteel natuurkundeonderzoek met een vernieuwend karakter en wetenschappelijke, industriële of maatschappelijke urgentie.

Julia Cramer is de winnaar van de Minerva-Prijs 2017 van NWO. Cramer ontvangt de prijs voor haar onderzoek op het gebied van quantumwetenschap en -technologie. Elke twee jaar bekroont het NWO-domein Exacte en Natuurwetenschappen de beste natuurkundige publicatie van een vrouwelijke onderzoeker met de Minerva-Prijs. De commissie is erg onder de indruk van de kwaliteit van Cramers artikel dat in 2016 in Nature Communications onder haar leiding verscheen. Daarin toont zij met haar collega's aan dat bescherming van bepaalde quantumtoestanden tegen fouten mogelijk is. Cramer ontvangt de prijs tijdens het jaarlijkse congres Physics@Veldhoven in januari.

Om met behulp van Elektrochemische Conversie & Materialen (ECCM) de transitie naar een duurzaam energie- en grondstofsysteem te versnellen is een nationale meerjarige aanpak nodig. Dat staat in het advies dat de topsector-boegbeelden Manon Janssen (Energie), Amandus Lundqvist (HTSM) en Emmo Meijer (Chemie) en commissievoorzitter Richard van de Sanden gezamenlijk aanboden aan directeuren-generaal Bertholt Leeftink en Sandor Gaastra van het ministerie van Economische Zaken. De commissie komt met aanbevelingen ten aanzien van governance, regelgeving, onderwijs en onderzoek & ontwikkeling en adviseert bovenal een nationale aanpak in de vorm van een meerjarig publiek-privaat programma. Het rapport is te lezen via www.co2neutraalin2050.nl.