Nieuws

Grensvlakken op macro- en microniveau Grensvlakken, ofwel oppervlakken, zijn overal aanwezig en spelen een belangrijke rol op grote en kleine schaal. Ieder oppervlak heeft een bepaalde spanning, die men oppervlakte- of grensvlakspanning noemt. Deze grens­vlakspanning is microscopisch gezien het gevolg van krachten tussen moleculen, maar uit zich macroscopisch op vele manieren. Door de grensvlak­spanning kunnen sommige insecten op water lopen, zijn druppels rond en staat het wateroppervlak gekromd aan een glaswand. In zijn proefschrift heeft Dirk Aarts de relatie onderzocht tussen de interacties op microscopische schaal en de bijbehorende verschijnselen op macrosco­pische schaal. Hij bootste hiervoor het grensvlak tussen een gas en een vloei­stof na met een mengsel van polymeren en kleine deeltjes, ook wel colloïden genoemd, in een oplosmiddel. Als de concentraties van de poly­meren en de colloïden groot genoeg zijn, scheidt het mengsel zich in twee fasen: een…

Winnaar van de Andries Miedema-Prijs 2006 van de Stichting FOM is dr. Dirk Aarts. Hij krijgt de prijs, die bestaat uit een oorkonde en een geld­bedrag van vijfduizend euro, voor zijn promotieonderzoek getiteld 'The interface in demixed colloid-polymer systems'. Aarts (29) promo­veerde op 23 mei 2005 aan de Universiteit Utrecht. Hij voerde zijn onderzoek uit in de groep van professor Henk Lekkerkerker. Dr. Jan van der Eijk, group chief technology officer bij Shell, zal de prijs op 23 januari 2007 uitreiken tijdens de FOM-meeting Physics@Veldhoven 2007.

Wat Nederland nodig heeft, is een FOM-mentaliteit, hield staatssecretaris Bruno Bruins zijn gehoor voor tijdens de jubileumbijeenkomst op 20 november 2006 in Scheveningen.

Onlangs won Michel Versluis de Gallery of Fluid Motion-award tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van de American Physical Society, Division of Fluid Dynamics, met de video 'Leaping Shampoo'. Deze video geeft een verklaring voor de natuurkundige mechanismen van het zogeheten Kaye-effect - het 'terugstuiteren' van vloeistoffen. De onderzoeksgroep Physics of Fluids van Detlef Lohse (Universiteit Twente) waartoe Versluis behoort,  won de prijs voor de vijfde keer.

Twee baanbrekende, maar volledig tegenstrijdige experimenten hebben onlangs de wereld der ultrakoude atoomfysica op zijn kop gezet. Onderzoekers van Universiteit Utrecht, Stichting FOM en NWO bedachten een verklaring. Beide experimenten werden gedaan met ultrakoude gassen van fermionen in twee verschillende spintoestanden, waarbij het aantal fermionen per spintoestand experimenteel gevarieerd kan worden. Op deze manier kan het fermiongas worden gepolariseerd en de vraag was wat er zou gaan gebeuren met zaken als wrijvingloosheid (superfluïditeit) aangezien fermionen moeilijker kunnen paren door de disbalans in de twee spintoestanden. De resultaten van de experimenten - gedaan door gerenommeerde onderzoeksgroepen van MIT en van Rice University spraken elkaar tegen. De Utrechtse onderzoekers Gubbels, Romans en Stoof publiceerden afgelopen week in het tijdschrift Physical Review Letters een theoretisch kader voor de ogenschijnlijke tegenstelling. Ook berekenden zij een fasediagram dat zichtbaar maakt, waarom de experimentuitkomsten verschillen. Deze kennis is ook van belang voor andere gebieden in de fysica zoals supergeleiding of neutronensterren.

Prof.dr. D. Frenkel heeft de Aneesur Rahman prijs voor computationele fysica 2007 gewonnen. De American Physical Society (APS) reikt deze prijs uit voor uitmuntende prestaties in de computationele fysica. Deze prijs wordt algemeen beschouwd als de belangrijkste internationale prijs in dit vakgebied. Daan Frenkel (1948) leidt de groep Computerfysica en staat aan het hoofd van de afdeling Theorie van Fysica van Leven op het FOM-Instituut Atoom- en Molecuulfysica (AMOLF) te Amsterdam. Hij is tevens hoogleraar Fysische Computersimulatiekunde aan de Universiteit Utrecht en hoogleraar Simulatie van Macromoleculen aan de Universiteit van Amsterdam. De selectiecommissie roemt Frenkel's baanbrekende bijdragen aan de computationele fysica. "Zijn ontwikkeling van nieuwe methoden en algoritmes om 'zachte' materialen te onderzoeken, heeft gezorgd voor een beter begrip van het complexe gedrag van deze systemen", aldus de commissie. De fysica van de 'zachte gecondenseerde materie' houdt zich bezig met…

De Council of the American Physical Society heeft besloten prof.dr. H.T.C. Stoof te benoemen tot 'Fellow of the American Society'. Henk Stoof is verbonden aan het Spinoza Instituut voor Theoretische Natuurkunde van de Universiteit Utrecht. Door het verlenen van dit Fellowship aan Stoof willen zijn vakgenoten hun erkenning uitspreken voor zijn buitengewone bijdragen aan de fysica. Maximaal een half procent van de leden van de American Physical Society valt deze eer te beurt. In het voorjaar van 2007 vindt de uitreiking van het Fellowship-certificaat plaats met daarop de tekst:'For pioneering contributions to the many-body theory of ultracold atomic gases, and especially for the development of the theory of Feshbach resonances in strongly interacting Bose and Fermi gases'.

Met hun project 'RasClic: een nieuwe seismograaf' wonnen technicus Henk Groenstege en TU Delft-student Marc Kea - beiden werkzaam bij het FOM-Instituut voor Subatomaire Fysica NIKHEF in Amsterdam - op 20 november 2006 de jubileumwedstrijd van FOM. Zij stellen voor optische meetmethoden te gebruiken voor seismologisch onderzoek in plaats van mechanische. Hun idee is om een al bestaande techniek voor het uiterst precies en over grote afstanden uitlijnen van apparaten geschikt te maken voor seismografen. Nobelprijswinnaar prof.dr. Tiny Veltman reikte de prijs uit. Deze bestaat uit een half jaar personeelskosten plus 10.000 euro materiaalkosten voor het uitvoeren van het plan. Dankzij een gul gebaar van staatssecretaris Bruno Bruins (OCW) kunnen ook de andere twee genomineerden hun plannen uitvoeren: research technicus Bart Verlaat (NIKHEF) met een plan voor een milieuvriendelijk en goedkoper koelsysteem en Juan Bueno Lopez (Universiteit Leiden) met een plan voor een MRI-apparaat dat met kleinere magnetische velden toekan en dus kleiner en goedkoper kan zijn.

Urine bestaat voornamelijk uit water met daarin opgelost ureum, een afbraakproduct van eiwitten. Ureum moet via de urine worden uitgescheiden omdat een hoge concentratie van ureum in water ertoe leidt dat enzymen hun functie verliezen (denatureren). Hoe dat precies werkt is niet bekend, maar onderzoekers van het FOM-Instituut voor Atoom- en Molecuulfysica (AMOLF) in Amsterdam hebben onlangs ontdekt dat ureum een bijzondere wisselwerking heeft met water: een deel van de watermoleculen wordt geïmmobiliseerd doordat ureum deze moleculen krachtig 'omhelst'. De rest van het water wordt volstrekt ongemoeid gelaten door het ureum. De denaturerende werking van ureum op eiwitten is dan ook niet terug te voeren op een verstoring van het waternetwerk, maar op een directe wisselwerking tussen ureum en eiwitten. De onderzoekers publiceren hun resultaten deze week in het wetenschappelijke tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (PNAS).

Met een micropincet van laserstralen zijn onderzoekers van de Vrije Universiteit onder leiding van dr. G.J.L. Wuite erin geslaagd bacterieel chromosoom letterlijk verder te ontrafelen. Zij toonden aan dat (en hoe) een belangrijk eiwit, H-NS genaamd, strengen van DNA in bacteriën bij elkaar houdt. Door deze techniek is nu voor het eerst verklaarbaar hoe de chaotische kluwen die bacterieel DNA lijkt te zijn, toch netjes georganiseerd is en dynamisch kan functioneren. Het H-NS eiwit dat de DNA-strengen bijeenhoudt, is bovendien mogelijk een nieuw aangrijpingspunt voor ontwikkeling van medicijnen tegen ziekmakende bacteriën. De resultaten van dit onderzoek dat mede is gefinancierd door FOM, zijn gepubliceerd in het tijdschrift Nature
van 16 november 2006.